Dotcom Bubble olarak da bilinen Dotcom Balonu kavramı 1990 senelerinin son kısımlarına doğru teknoloji ve beraberinde internetin gelişmesi ile ortaya çıkmış ve 2000 senesinin başı itibariyle “borsa balonu” olarak tarihe geçmiş olan bir ifadedir.
Yatırımcı olan kişi veya şirketler internet ve teknolojinin gelişmesi ile birlikte borsada daha çok işlem yapmaya başladı. Bu işlemlerle birlikte yapılan yatırımlarla da balon büyüdükçe büyüdü. İlgili balonun patlaması ise 2011 yılında gerçekleşti.
2019 senesinin Haziran ayında bilhassa Teknoloji firmalarının yaşamış olduğu büyük kayıplar tekrardan Dotcom Balonu’nun hafızalarda canlanmasını sağlamış oldu.
Yatırım yapmakta olan insanların çoğu tarihin tekerrürden ibaret olduğunu düşünerek yatırımlarına bu şekilde yön vermektedir.
Açık konuşmak gerekirse, bugün pek çok yatırımcı, zamanı geldiğinde tarihin tekerrür edeceğini düşünüyor ve hatta buna gerçek anlamda inanıyor. Fakat yine de karamsar olmamak için elimizde Dotcom krizinden sağ çıkan Amazon.com gibi örnekler var. Beklenti gerçekleşse bile bu, endüstrinin topyekûn patlayacağı anlamına gelmiyor.
İşte bu sebeple aslında tarihten ders çıkarmak oldukça önemli. Dotcom Balonu sonrasında kayıplara karışan şirketlerin bugün de örnekleri hiç olmadığı kadar fazla. Belki sadece görmek yeterli olacaktır.
Dotcom şirketleri
Dotcom (Noktacom) şirketleri, tam anlamıyla ‘internet’i iş modellerinin merkezine koyan şirketlerdir. Bu şirketlerin adı, dünyanın en çok kullanılan alan adı uzantısı .com’dan geliyor. ‘Com’ ise ‘commerical’ (ticari) sözcüğünün kısaltılmasını ifade ediyor.
Dotcom şirketlerine örnek olarak; Google (google.com), Amazon (amazon.com), Facebook (facebook.com), Yahoo (yahoo.com) ve konumuzla bir hayli ilgili olan Pets.com gösterilebilir.
Dotcom Balonu, internet iş modelli şirketlerin yüksek değerlemelerle borsada işlem görmeye başlamasıyla ortaya çıktı
İnternet bazlı şirketlerin çoğu fiziksel olarak çok az mal varlığına sahip olsa da birçoğu borsaya büyük değerlerle girdi. Yatırımcılar bu şirketlerin kar getirebiliyor olup olmadığına bakmaksızın yalnızca tüm endüstri için dönen spekülasyonlara dayanarak büyük yatırımlar yaptılar. Bu, Dotcom Balonu’nun temellerini attı.
Birçok Dotcom şirketi marka olarak büyümeye ve pazar payının olabildiğince çoğunu ele geçirmeye odaklanıp piyasaya herhangi bir kalıcı ürün sunmakla uğraşmadılar. Bu şirketlerin işlem gördüğü teknoloji borsası NASDAQ, Mart 2000’de tarihi bir yüksek değeri gördü.
Halka arzından kısa süre sonra batan ilk Dotcom şirketlerinden biri Pets.com oldu
Dotcom çılgınlığı ve bunun getirdiği kazanç miktarı birçok baştan sağma iş modelinin neredeyse bir gecede halka açık şirketlere dönüşmesine neden oldu. Fakat birçok şirket halka ilk arzlarından yalnızca aylar sonra battı. İlk halka arzdan batmaya giden yolculuğu en hızlı yapan internet şirketlerinden biri ve haliyle de dot-com balonunun sembolü pets.com oldu.
Pets.com evcil hayvan ürünlerinin satıldığı, temelde Amazon’a benzeyen bir siteydi. Şirket, ilk halka arzında 82.5 milyon dolar getirdi. Hisseleri 11 dolardan halka arz edildi ve maksimum olarak 14 dolara kadar çıkış gördü. Fakat halka arzdan sonra üç aydan daha kısa bir süre içerisinde şirket hisseleri, şirketin kâr etmeyi bırakıp zarar etmeye başlamasından sonra hızla 1 dolara kadar geriledi.
Evcil hayvan ürünleri odaklı bir site olan pets.com, Dotcom balonu patlayınca hayatta kalacak kadar pazar payı alamadığı için 2000 yılındaki Super Bowl‘a 2 milyon dolar karşılığında reklam vermiş olmasına rağmen battı. Şirketin 2000 yılının ilk 9 ayındaki zararı 147 milyon dolar olarak açıklandı. 2000 yılının ilk döneminde şirket hisseleri 14 doları görse de zarar açıklandıktan sonra hisse fiyatları 1 doların altına düştü ve şirket bir daha toparlanamadı.
Akla gelen ilk soru: Pets.com nasıl oldu da halka arz edilebildi?
Pets.com’un sorunu insanların oyuncak, kıyafet, mama gibi marketlerden rahatlıkla bulabilecekleri evcil hayvan ürünleri üzerine dayalı bir iş planının olmasıydı. İnsanlar markete kısa bir yolculuk yapmak ile internet üzerinden sipariş ettikleri bir ürünün gelmesini günlerce beklemek gibi iki tercih arasında kaldıklarında çok yüksek ihtimalle ilk seçeneği tercih ediyorlardı, bu hala böyle.
En nihayetinde, dokuz ay aralıksız zararın sonunda yetkililer daha fazla zarar etmemek adına şirketi kapatıp tüm varlıklarını elden çıkardılar. Pets.com, ilk halka arzda aldığı para ile ilk yatırımcıların yatırımlarını olduğu kadarıyla geri ödemeye çalıştı. Pets.com olması gerektiği gibi doğru şeyi yapmaya çalışmış olsa da böylesine yetersiz bir iş planıyla halka arzını nasıl yapabilmiş olduğu sorusu akıllarda kaldı.
Hiçbir fiziksel ürün sunmayan bir başka Dotcom şirketi olan pseudo.com, canlı yayın servisleri de dahil olmak üzere internet yayıncılığına odaklandı. Hatalı iş planı, yetersiz ve yanlış uygulamalar nedeniyle bu şirket de tıpkı Pets.com gibi çöktü ve bir daha toparlanamadı.
Esas soruya gelelim: ‘Tarafsız analistler’ ve yatırım bankaları ne yapıyordu?
Pets.com’un ve diğer Dotcom şirketlerinin düşüşünün arkasında internet patlaması döneminde ortaya çıkan yüklenici bankaların ve analistlerin olduğu karanlık bazı hikayeler de var.
Pets.com’un zarar ilan etmesine ve hisselerinin düşüş yaşamasına rağmen tanzimci firma olan Merrill Lynch’in analisti olan Henry Blodget satın alma oranlarını yaza kadar kesinlikle değiştirmedi. Bu, Merrill Lynch’in pets.com’u mümkün olduğunca uzun süre canlı tutması planlarıyla uyuşuyordu çünkü şirketin durumu ne olursa olsun yüklenici banka, yatırım bankacılığı işlemlerinden milyonlar kazanıyordu. Bu, sözde tarafsız olan bir analistin, kazancı dürüst oranlara bağlı olan yatırımcılar yerine bankanın çıkarlarını korumak için yönlendirilmesinin başka bir acı örneği olmuştu.
Amazon ve eBay gibi şirketler adapte olmayı başardıkları için balonun patlamasından kurtuldular
Dotcom şirketlerinin sayısı 90’lı yılların sonunda yakın zamandaki tüm endüstrilerden daha hızlı bir şekilde patladı.
Bu şirketlerin zarar ilanları artmaya başlayınca Dotcom Balonu 2011 yılı gibi sönmeye başladı. Bazı yatırımcılar yatırımlarını farklı alanlara kaydırdılar ve bunun sonucunda Dotcom şirketlerinin hisse fiyatları büyük düşüşler yaşadı. Böylece yatırılan sermayenin büyük bölümü uçmuş oldu. Bunun sonucunda ABD başta olmak üzere birçok ülkede küçük seviyede bir çöküş yaşandı.
Amazon ve eBay gibi şirketler, başarılı iş planları ve süren kârlılıkla adapte olmayı başardıkları için Dotcom balonun patlamasından sağ çıkabildiler.