Kıymetli evravlar olarak adlandırılan araçlardan biri de Çek’tir. En temel anlamı ile ödeme emri taşıyan evrak olarak tanımlanabilir. Ticaret yapmakta olan kişiler tarafından en çok kullanılan ve ne gidi detayları sahip olduğu merak edilen bir araçtır.
Ticaret erbabı olan kişiler tarafından alışverişlerin gerçekleştirilmesi için kullanılmakta olan kıymetli evrak niteliğindeki kambiyo senedine çek denir. Çekle birlikte en çok kullanılan ödeme araçlarından bir diğeri de senettir. Bu iki ödeme aracı birbiriyle karıştırılsa da aralarında önemli farklar vardır.
Müşterinin talep etmesi halinde çekin düzenlenmesi banka tarafından yapılabilmekte ancak senette böyle bir durum olmamaktadır. Yine çekte ödeme müşterinin hesabından yapılırken, senet için böyle bir senaryo yoktur. Yani çek için olan yaptırımlar, senet için olan hukuki yaptırımlardan daha fazladır.
Kıymetli evraklar içerisinde olan ve ödeme emri niteliği bulunan evraklar olan çekte hamil, muhatap, keşideci gibi bilinmesi gereken kavramlar bulunmaktadır. Özellikle çek doldurmak için bunların neler olduğunu doğru şekilde bilmek önemlidir. Bu içerikte öncelikle Çek Nedir sorusuna yanıt bulunacak, ardından Çek Nasıl Kesilir ya da Alınır,
Ödeme emri niteliğinde olan kıymetli evrakla ilgili bilinmesi gerekenler arasında keşideci, muhatap ve hamil gibi ifadeler de yer almaktadır. Ayrıca çekin karşılıksız çıkması gibi istenmeyen durumlarla karşılaşmamak için konuyla ilgili detaylı bilgi edinmekte fayda vardır.
Çek Nedir?
Çekin Tanımı: Türk Ticaret Kanu’nunda çekin nasıl düzenleneceği belirtilmiştir. Bu belirtilen noktalara göre çek bir banka muhattap alınarak ve borcu ödeyecek olan kişinin adına yahut hamiline yazılır.
Hukuki boyutta geçerliliği olan bu ödeme aracı ticaret erbapları tarafından para yerine kullanılmaktadır. Bu sebeptendir ki ticaret yapan kişiler arasında olcukça yaygın ve önemli bir ödeme aracıdır. Herhangi bir kıymetli evrak çek olarak kullanılacaksa üzerinde kesinlikle “çek” olduğuna dair ibarenin yer alması lazımdır.
Çekin hazırlanması aşamasında keşidec, çekin muhattapı ve hamil olmak üzere üç taraf bulunmaktadır. Çeki düzenleyen yani çeki borcu karşılığında veren ve ödemeyi yapacak olan kişiye Keşideci denir. Çekin ödenmesine aracılık edecek olan kurum yani banka Muhatap olarak adlandırılır. Keşideci tarafından banka muhatabı ile dünzelenen çekin alacaklısı olan kişiye Çekin hamili denmektedir.
Çek kullanan kişilerin bilmesi gereken en temel kavramlardan biri de keşide etmek kavramıdır. Bir çekin keşide edilmesi çekin ödemeyi yapacak kişi tarafından (keşideci) düzenlenmesi ve alacaklı olan tarafa(hamiline) verilmesi işlemidir.
Çek ile ilgili bilinmesi gereken kavramlardan bir diğeri de ciro kavramıdır. Herhangi bir çek başka birine devredildiğinde ciro edilmiş olur. Yani bu durumda alacaklı kişi değişmiş demektir. Ciro yapan her kimse ona da Ciranta ismi verilir.
Çek Nasıl Kullanılır?
Çek ülkemizde genelde vadeli alışverişlerde kullanılır. Zaten günlük yazılsa dahi çekin tahsilatını yapmanız en az 2-3 gün sürebilir. Üstelik takas durumuna düşerse biraz daha uzayabilmektedir. Takas çeki demek çekin sahibi olan bankanın dışında bir bankadan tahsil etmek demektir.
Örneğin, çek yaprağı A bankasına ait ve borçlunun hesabı A bankasında. Size verilen çekin tahsil olması için siz B bankasına yolladınız. Bu durumda çekiniz takasa girmiş olur. Takasta bulunan çekler de tahsilat süresini biraz daha uzatabilir.
Çekin işleyiş süreci ise şu şekildedir: Yapılan alışveriş sonucunda düzenlenen çek, öncelikle bankaya gönderilir. Bankada vade sürelerine göre düzenlenir ve çekin vade günü geldiğinde sorgulanmaya başlanır. Borçlu kişinin hesabı sorgulamaya girdiğinde eğer hesabı müsait ise ödeme yapılır ve alacaklının hesabına geçirilir.
Eğer müsait değilse saat 16:30’a kadar sorgulama devam eder. Bu saat sonunda hesap yine müsait duruma gelmez ise çek yazılır, yani karşılıksız çıkmış demektir. Çekin karşılıksız çıkması borçlu için hiç iyi bir durum değildir.
Çeki elinde bulunduran hamil taraf ise farklı yöntemlerle bu kıymetli evrakı değerlendirebilir. Çek her daim bir risktir. Ödenmesinin bir garantisi yoktur. Riskleri azaltmak için de çeşitli yöntemler vardır. Bunlar ise çekin kırdırılması, bozdurulması ve faktoringe konu edilmesidir.
Çek Defteri Nasıl Alınır? Kimler Alabilir?
Bireyler ya da tüzel kişilerin kullanabildiği çek defterleri, bankalar tarafından verilmektedir. Yani kişi öncelikle çek defteri alacağı bankayı seçmeli, sonrasında başvuru için gerekli olan kimlik, ikametgah, sabıka kaydı gibi belgelerle kuruma gitmelidir.
Banka burada kişiden teminat talep eder. Şöyle ki banka, vereceği her bir çek kağıdı için belli miktarda paranızın olmasını bekler. Örneğin 10 sayfalık bir çek defterinin her bir yaprağı için 1000 lira ister. Yasal bir zorunluluk neticesinde yatırılan tutar, hesabınızda blokeli olarak tutulur ve bankanın çek sahibine ödeme yapmasını garantiler.
Ülkemizde ticari çek defteri, ticari hamiline çek defteri, gerçek tüzel kişi, gerçek tüzel kişi hamiline, gerçek kişi ve gerçek kişi hamiline olmak üzere 6 adet çek defteri türü bulunmaktadır.
Çek Hesabı Nedir? Çek Örneği Nasıldır?
Çek defterinin her bir sayfasında hesap numarası, çek hesabının bulunduğu banka, hesap sahibinin vergi numarası gibi bilgiler vardır. Çek defterinde bilgileri yazan hesap da çek hesabıdır.
Bankalar tarafından verilen çekler kurumlara göre farklılık gösterse de hepsinin üzerinde belli başlı alanlar vardır. Hesap sahibinin adı, hesap numarası, miktar, tarih gibi kısımlar çeklerde standarttır.
Çek Kırdırma, Bozdurma ve Faktoring
Çekin kullanıcısı için en büyük dezavantajı, ödeme vadesinin uzun tutulmasıdır. İşte bu nedenle de çek kırdırma yöntemi tercih edilmektedir. Çek kırdırmak için ödemeyi yapacak banka ya da farklı finans kuruluşlarına başvurulmaktadır.
Ayrıca bu işlem için kurumlar tarafından komisyon alınmaktadır. Çek kırma işlemi için başvurulan faktoring firmalarında komisyon oranı yüzde 4 ila 5 civarında belirtilmektedir. Çek bozdurma işlemiyse evrakın üstünde yazılı bulunan tarih itibariyle nakit paraya dönüştürülmesidir.
Çeklerde Ciro İşlemi Nasıl Yapılır?
Çek, sadece yazan ile adına yazılan kişi arasında kalmak zorunda değildir. A şirketinin B şirketine verdiği çek, B şirketi tarafından C şirketine ciro edilerek verilebilir. Değişen şey, ödeme emrini tahsil edecek kişi olur. Yani çeki başka birine devretmeye çeki ciro etmek denmektedir.
Ciro da kendi arasında 2’ye ayrılır. Bu ayrım ise çekin üzerinde belirtilen kavramlardan kaynaklanır. Ciro yaparken eğer isim belirtilmiş ve ödeyiniz yazılmışsa, tam cirodur. Burada çekin arkasına “A’ya ödeyiniz” ve altına da kişinin adı-soyadı yazılarak imzası atılır. A kişisi tekrar ciro etmediği sürece çeki sadece kendisi tahsil edebilir.
Fakat isim belirtilmemiş sadece “emrine ödeyiniz” ifadesi yer alıyorsa buna beyaz ciro denir. Çekin arkasında “ödeyiniz” ifadesiyle birlikte keşidecinin adı-soyadı ve imzası yer alır. Beyaz ciroda çek kimdeyse onun tahsil etme yetkisi vardır.
Çek Türleri Nelerdir?
Teyitli çek, garantili çek, çizgili çek, mahsup çeki, banka çeki, seyahat çeki, posta çeki türleri bulunmaktadır. Çekin karşılığının olduğuna ilişkin olarak muhatap banka tarafından yazılmış bir kaydı içeren çeklere teyitli (bloke) çek denir.
Çekin bankaya ibrazında karşılığının ödenmesi konusunda güvence vermek amacıyla çıkarılanlar garantili çeklerdir. Çekin ödeneceği kişiyi belirlemek amacıyla önyüze aşağıdan yukarıya doğru birbirine paralel iki çizgi çizilmek suretiyle düzenlenen çeklere çizgili çek adı verilir.
Hamil tarafından çekin nakden ödenmesi yerine bedelin bankadaki hesabına aktarılmasının istendiği hallerde mahsup çeki söz konusudur. Muhatap bankanın başka bir şubesinin keşideci olarak gösterdiği tür banka çekidir.
Seyahat çekleri ise üzerinde yuvarlak rakamlarla meblağı belirlenmiş ve uluslararası kambiyo rayicine göre değişik ülkelerde paraya çevrilebilen çeklerdir. PTT tarafından genellikle taksitli satış yapan tacirler adına açılan havale hesaplarına bağlı olarak düzenlenen havale makbuzlarına posta çeki denmektedir.
Çek Kullanırken Nelere Dikkat Edilir?
Çek ile ödeme ya da mal–hizmet satışı yapıyorsanız, öncelikle dikkat etmeniz gereken nokta kıymetli evrakın uygun şekilde düzenlenmiş olmasıdır.
Yani tarih, yer, hesap bilgileri, imza gibi bilgiler eksiksiz bir şekilde yazılmalıdır. Düzenlemenin dışında çekin vadesinde üzerinde bulunan tutarın hesaplarda bulunması önemlidir. Çünkü bu durumda çekiniz karşılıksız çıkar ve sıkıntılı süreçler başlayabilir.
Yazılan çekler ise ticari hayatınız boyunca sürekli karşınıza çıkar. İşte bu yüzden itibarınız zedelenir. Çekin alacaklı tarafında ise dikkat edilmesi gereken durumlardan öncelikli olanı, alırken bilgilerin kontrol edilmesidir. Eksik bir bilgi var mı, vade ve tutar doğru mu, kontrol edilmelidir.
Ayrıca çek yaprağının hangi bankaya ait olduğuna bakılarak, kişinin o bankada hesabı varsa çeki o bankaya tahsile göndermek daha doğru olur. Takasa yani başka bankaya giden çekin hesaba geçmesi biraz daha uzun sürer. Bunun dışında çekin vade süresini kontrol etmeniz ve takip etmeniz gereklidir.
Eğer çek yazılırsa, 10 gün içerisinde gecikme faizi ile birlikte düzelttirilebilmektedir. Yani çek sahibi böyle bir istekte bulunabilir. 10 günü aşan çekler için de hukuksal süreç başlar. Çek Karşılıksız Çıkarsa Ne Yapılmalıdır?
Sonuç olarak, çek kullanmak ticarette birçok kolaylık sağlayacak niteliktedir. Vadeli alımlar yapılabilir, günlük ödeme faaliyetlerinden kurtarır ve karşılıklı güven ilişkilerini oluşturur. Eğer çek kullanımı usulüne uygun yapılırsa, ticaret yapmak kolaylaşır.