Herhangi bir işletmenin hem maddi hem de diğer yönlerden gelişmesinin incelenmesi, ilgili ürünlerin maliyet açısından yaşadığı değişimlerin incelenmesi için yapılan tüm faaliyetler “Maliyet analizi” olarak adlandırılmaktadır. Bir işletmenin mevcutta bulunduğu konum ile ileri ki safhada ulaşacağı konum arasında nasıl bir köprü kurulacağı maliyet analizi sonucunda belirlenir. Maliyet analizi iyi yapılmış ve bununla birlikte doğru sonuçlar elde edilmiş ise işletme bu durumda kar edecektir. Yalnızca kar değil hem ürünlerin kalitesi artacak hem de işletmenin piyasadaki itibarı artacaktır. Maliyetin analizinin analiz yapan kişinin durumuna, analizin amacına ve kapsamına göre belli başlı çeşitleri/yöntemleri bulunmaktadır. Şimdi bu yöntemlerin neler olduğuna bakacak olursak:
Maliyet Analizi Nasıl Yapılır?
Analiz yapılmadan önce en önemli unsur analizi yapacak olan kişi veya kişilerin bu konuda yetkin olmasıdır. Önyargıdan uzak, tarafsız bir yaklaşımla bu analizin yapılması en doğru sonuca ulaşmak için oldukça mühimdir. Analiz yaparken kullanılacak olan mali tablolar muhasebe ilkeleri göz önünde bulundurularak oluşturulmalıdır. Mali analiz yapıldıktan sonra sonuçların değerlendirilmesi aşamasında göz önünde bulundurulması gereken hususlardan biri de ne kadar dikkatli olunursa olunsun mali tabloların enflasyondan ve bu tabloları oluşturan kişilerin fikir ve yorumlarından etkilenerek oluşturulduğudur. Mali tablolar işletme ile ilgili güncel durumu gösteren tablolardır.
1. Dikey yüzde analizi: Bilançonun totalde 100 olarak kabul edildiği bir analiz yöntemidir. Her bir kalemin totale yani toplam değere oranı hesaplanır. Bu oran işletmeye benzerlik gösterin diğer işletmelerin bilançolarındaki oranla kıyaslanır. Bu karşılaştırma işlemi yapılırken geçmiş dönemde ortaya çıkan veriler, yüzdeler ve gelecekte olması beklenen planlar karşılaştırılabilir.
2. Trend analizi: Trend adından da anlaşılacağı üzere yalnızca belli bir dönem için oluşturulan tablolardaki her bir kalemin, tüm kalemlerin oluşturduğu tablo ile arasındaki oransal incelemenin yapıldığı bir analiz yöntemidir. Bu yöntem kullanılırken en eski tarihlere gidilerek o noktadan itibaren inceleme yapılmaya başlanılırsa gelecekteki tahminlerde ona göre daha doğru sonuçlar doğurabilir.
3. Yatay analiz: Yatay analizde tablolarda yer alan tüm kalemlerin geçmişte ve bugünkü hareketleri incelenir. Bu hareketlerden çıkan sonuçlarla geleceğe dair planlar yapılır. İki dönem seçildiğinde bir karar vermeden analiz yapılabilirken, ikiden daha çok dönem seçilerek analiz yapılmak isteniyorsa bu durumda esas alınacak dönemin seçimi yapılmalıdır. Bunun yapılması için de iki tane yöntem geliştirilmiştir. Bu yöntemlerden biri seçilen her dönemin kendinden bir önceki dönemle kıyaslanması iken, diğeri karşılaştırması yapılacak olan dönemlerden ilkini temel almak ve ilk dönemin dönemlerin tümüne oranını bulmaktır.
4. Oran analizi: Rasyo analizi olarak da adlandırılan bu analiz maliyet analizinde en çok kullanılan analiz yöntemidir. Mali tablolarda bulunan kalemler ikişerli gruplara ayrılarak değerlendirmesi yapılır. Bu değerlendirme sayesinde işletmenin finans durumu, borçları ödeyebilme gücü, yaptığı satışlarda elde ettiği karlılık oranı, yönetiminin ne derece güçlü olduğu, varlıkların ne kadar verimli kullanılabildiği gibi faktörler hakkında bilgi sahibi olunur.